In memoriam Henk van Os (1938-2025)

 

Afgelopen zaterdag 14 juni is emeritus prof. dr. Henk van Os op 87-jarige leeftijd overleden. Hij is vooral bekend als hoofddirecteur van het Rijksmuseum Amsterdam (van 1989 tot 1996) en als bevlogen presentator van onder meer Museumschatten (VARA) en Beeldenstorm (AVRO), waarmee hij de museumwereld dichter bij het publiek bracht.

 

Voor zijn aanstelling als directeur bij het Rijksmuseum was hij hoogleraar en decaan bij de faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen. Vanaf 1994 was hij verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij in 1996 werd benoemd als universiteitshoogleraar ‘Kunst en Samenleving’. In zijn rol als docent bracht hij op een bevlogen wijze wetenschappelijke inzichten naar een groot publiek. Hij wist studenten én een breed publiek te enthousiasmeren voor kunst en cultuur.

 

Henk heeft zeer veel betekend voor zowel de academische als de museale sector, zo ook voor Kasteel Huis Bergh. Al in de jaren 1960 kwam hij naar ‘s-Heerenberg voor zijn onderzoek naar vroege Italiaanse schilderkunst, waarin hij zich specialiseerde. In 1969 promoveerde hij cum laude aan de Rijksuniversiteit Groningen op ‘Iconologische problemen in de Sienese schilderkunst tussen 1300 en 1450’. Vervolgens nam hij zijn studenten uit Groningen en later vanuit Amsterdam mee naar het kasteel en betrok hij hen bij het onderzoek naar de Italiaanse kunstwerken.

 

Vanaf het moment dat het Kasteel Huis Bergh in 2002 werd geregistreerd als museum was hij op verzoek van de toenmalige voorzitter van de Stichting Huis Bergh René Hooft Graafland en zijn vrouw Angelica Hooft Graafland-Van Heek als museaal adviseur aangesteld om de kunstcollectie meer onder de aandacht te brengen. Van oorsprong diende de verzameling van middeleeuwse objecten, waaronder schilderijen en sculpturen, vooral als ‘aankleding’ van het door de familie Van Heek bewoonde kasteel. Hij verbleef in deze periode regelmatig in het kasteel en logeerde dan in de familie Van
Heek-vleugel en had al snel zijn ‘eigen’ vertrek, de zogenaamde ‘hemelbedkamer’. In een brief van 1 februari 2003 beschreef hij zijn verblijven op het kasteel als zeer inspirerend en hij ‘genoot van de omgang met de kunst van de heer Van Heek’.

 

Henk van Os herschikte en ordende de objecten tot een logischer en duidelijker geheel voor de bezoekers. Zo kwam er onder meer een Italiaanse kamer, een portrettengalerij, schilderijen gelieerd aan de graven van den Bergh en een ruimte voor de handschriften.

 

Nu, 25 jaar later, zijn we voortbordurend op de door Henk van Os gelegde basis, het verhaal van het kasteel, opnieuw en eigentijds aan het vormgeven. Hierover spraken we met hem in 2023 tijdens de voorbereiding van de tentoonstelling ‘In de ban van de middeleeuwen’ (17 oktober 2024 t/m 26 januari 2025) in Museum Catharijneconvent, een samenwerking tussen het Utrechtse museum, Kasteel de Haar en Kasteel Huis Bergh. Deze tentoonstelling heeft hij nog enkele malen bezocht. Hier stond hij dan weer oog in oog stond met zijn geliefde Italiaanse schilderijen uit Huis Bergh. Hij was ook zeer geïnteresseerd in de herinrichtingsplannen van het kasteel en liet weten graag langs te komen na de heropening. Hij vroeg daarbij of ‘zijn’ kamer nog voor hem beschikbaar zou zijn. Uiteraard… Henk van Os’ kamer wordt binnenkort weer ingericht en zal altijd met hem verbonden zijn. Wij zijn hem veel dank verschuldigd voor het op de kaart zetten van de museale collectie van Kasteel Huis Bergh (zie onder meer: https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2150428-afscheid-henk-van-os-met-kunst-in-nederland-zijn-we-rijker-dan-ooit), en zullen zijn betrokkenheid missen.

 

In 2021 ontvingen we nog een brief waarin hij terugblikte op zijn rol als museaal adviseur van Kasteel Huis Bergh: ‘Terugkijkend is veel, heel veel van mijn ideeën van toen gerealiseerd. Dat geeft een tevreden gevoel’.

 

Zijn enthousiasme, oprechte betrokkenheid en warme persoonlijkheid maakten hem tot een bevlogen ambassadeur van de museale en academische wereld, die hij toegankelijk maakte voor velen.

 

Wij wensen de nabestaanden veel sterkte met dit verlies.